Schaken wordt in de volksmond "het cerebrale spel" genoemd. Schaakgrootmeesters door de eeuwen heen worden algemeen beschouwd als intellectuele reuzen, gezegend met buitengewone cognitieve vaardigheden, een verbazingwekkend concentratievermogen, een fotografisch (eidetisch) geheugen en een benijdenswaardig strategisch inzicht.
Universele aantrekkingskracht
In recente tijden hebben gevierde grootmeesters het zelfs opgenomen tegen de meest geavanceerde supercomputers van hun tijd. De aantrekkingskracht van schaken reikt echter veel verder dan het genie van de Fischers, de Kasparovs en de Carlsens van de wereld.
Vandaag de dag wordt schaken enthousiast gespeeld door miljoenen mensen over de hele wereld, van Nieuw-Zeeland tot Californië en van Noorwegen tot Zuid-Afrika. Het wordt in wezen gezien als een lonende bezigheid voor hen die hunkeren naar mentale stimulatie of intellectuele uitdagingen.
Intellectuele verbetering
De waarheid is dat schaken niet alleen een spel is voor mensen met een superieur intellect. Het helpt de gemiddelde liefhebber om zijn intellect te ontwikkelen. Als activiteit onderscheidt het zich van de meeste andere door zijn vermogen om zowel het analytische denken van de linkerhersenhelft als het creatieve probleemoplossende vermogen van de rechterhersenhelft te stimuleren.
Studies hebben aangetoond dat proefpersonen die op jonge leeftijd met schaken zijn begonnen - sommigen al vanaf vijf jaar - zich aanzienlijk sneller ontwikkelen in hun fijne motoriek, hun begrip van logische oorzaak en gevolg, hun cognitieve vaardigheden en hun algemene levensvaardigheden, vergeleken met hun leeftijdgenoten die niet aan het spel zijn blootgesteld.
Eén zo'n studie, uitgevoerd door Dr. Stuart Margulies en gepubliceerd door de American Chess Foundation in 1991, toonde een tastbare verbetering aan in de gemiddelde leesvaardigheid van een groep kinderen uit een achterstandswijk van New York City nadat zij gedurende zes tot twaalf maanden actief schaak hadden gespeeld.
In een ander veel geciteerd onderzoek uit de late jaren '90 toonden 4.000 studenten in Venezuela een aanzienlijke verbetering van hun gemiddelde IQ-scores, slechts vier maanden nadat zij het schaakspel hadden geleerd - en regelmatig moesten spelen.
Verbeterde besluitvorming
Er wordt ook algemeen aangenomen dat, aangezien schaken strategisch denken en kritische besluitvorming inhoudt, het een diepgaande invloed heeft op de ontwikkeling van het hersengebied dat direct verantwoordelijk is voor deze activiteiten - de pre-frontale cortex.
Schaken helpt dus mensen van alle leeftijden om een vooruitziende blik te ontwikkelen en betere levensbeslissingen te nemen, zowel op korte als op lange termijn.
Cognitieve ontwikkeling
Uit honderden observationele studies met proefpersonen blijkt duidelijk dat schaken een positieve invloed heeft op de ontwikkeling van cognitieve vaardigheden, vooral bij jongeren.
Klinische studies hebben ook het fysieke bewijs geleverd dat schaken een gunstig neurologisch effect heeft op de hersenen.
Hersenscans van proefpersonen die het spel leerden en gedurende een bepaalde periode regelmatig gingen spelen, lieten een aanzienlijke groei zien van het aantal dendrieten - die de verbinding tussen neuronen in de hersenen verbeteren - in vergelijking met scans die werden gemaakt voordat zij leerden schaken.
In het algemeen staat een betere connectiviteit tussen neuronen gelijk aan superieure cognitieve vaardigheden.
Schaken als therapie
Het feit dat schaken de cognitieve vaardigheden verbetert is medisch erkend.
Dit verklaart waarom het een integraal onderdeel vormt van de therapie voor patiënten die herstellen van hersenbeschadigingen ten gevolge van ongelukken of beroertes, alsmede voor mensen die lijden aan aandoeningen als CTE (Chronic Traumatic Encephalopathy), PTSD (Post Traumatic Stress Disorder) en de ziekte van Alzheimer.
Schaken blijkt ook een kalmerend effect te hebben op mensen die lijden aan nerveuze angst of schizofrenie.
Relevant voor onze tijd
Schaken heeft een rijk erfgoed dat de tand des tijds heeft doorstaan. Vroege versies van het spel ontstonden in het oude India en China, waar het populair was onder de adel en de aristocratie - als strategische oefening ter voorbereiding op strategische oorlogsvoering.
Maar hoewel de oorsprong ervan waarschijnlijk eeuwen voor de komst van het Christendom ligt, blijft schaken net zo relevant en nuttig voor zowel het psychologische welzijn van de huidige generatie als de intellectuele ontwikkeling van de toekomstige generaties van onze samenleving.
